در قانون جمهوری اسلامی، اعسار مهریه به عنوان یکی از روش‌های کم کردن مهریه مورد قبول قرار گرفته است.
معنی اعسار
اعسار به مفهوم ناتوانی در ادای دین است و در اصطلاح حقوقی به شخصی اطلاق می‌شود که به دلیل عدم توانایی مالی نتواند تعهدات خود را به صورت معمول انجام دهد. این عدم توانایی مالی ممکن است به دلیل مواردی مانند بیکاری، بیماری، تحت فشار قرار گرفتن از سوی بدهکاران و یا دیگر عوامل باشد. در صورتی که شخص دارای اموالی باشد اما نتواند به آنها دسترسی داشته باشد، می‌تواند اعسار مالی را درخواست کند. اما اعسار مالی و اعسار مهریه با هم متفاوت هستند. اعسار مهریه به تعداد و میزان مهریه مرتبط است در حالی که اعسار مالی به تعهدات مالی کلی اشخاص اشاره دارد.
نحوه اثبات اعسار مهریه
۱. متقاضی اعسار بایستی، ناداری خویش را نزد مقام قضایی به اثبات برساند؛
در قانون جمهوری اسلامی، برای ثابت کردن اعسار مهریه، شوهر باید ناداری خود را نزد مقام قضایی به اثبات برساند. برای این منظور، شوهر می‌تواند اسناد و مدارکی مانند گزارش‌های مالی، سوابق شغلی، مدارک پزشکی و غیره را به عنوان دلیل اعسار مهریه ارائه کند.
۲. ادله اثباتی در این خصوص قانونگذار تعیین کرده است، ۴ نفر شاهد مرد است.
برای اثبات اعسار مهریه، شوهر باید ادله اثباتی را به قاضی ارائه کند. در این رابطه، قانونگذار قوانینی را تعیین کرده است که بر اساس آن، شوهر باید چهار نفر شاهد مرد را به عنوان دلیل اعسار مهریه ارائه کند. این شاهدان باید به موضوع شهادت واقف باشند و در صورت تأیید اعسار مهریه توسط قاضی، شوهر می‌تواند مهریه را به صورت کمتری پرداخت کند.
۳.ارائه دلایل دیگر:
البته ارائه دلایل دیگر از جمله استعلامات حساب بانکی و غیر و نیز می تواند،به عنوان یکی از وسایلی که باعث امتناع وجدان قاضی در ثبوت اعسار می شود به کار گرفته شود.
علاوه بر چهار نفر شاهد، شوهر می‌تواند دلایل دیگری را نیز به عنوان دلیل اعسار مهریه ارائه کند. به عنوان مثال، شوهر می‌تواند استعلامات حساب بانکی و مدارک دیگری را به عنوان دلیل اعسار مهریه ارائه کند. اما باید توجه داشت که تنها ارائه این دلایل کافی نیست و باید با داشتن چهار نفر شاهد مرد تأیید شود.
۴. شاهدان بایستی همگی به موضوع شهادت واقف باشند.
برای اثبات اعسار مهریه، چهار نفر شاهد مرد باید به موضوع شهادت واقف باشند و ادعاهای شوهر را تأیید کنند. این شاهدان باید به صورت صریح و واضح در مورد ناتوانی شوهر در پرداخت مهریه شهادت دهند و این موضوع باید به صورت قطعی و مطمئن تأیید شود.
۵. درآمد ماهیانه یا سالیانه متقاضی اعسار چه قدر است؟
در قانون جمهوری اسلامی، میزان درآمد متقاضی اعسار مهریه تعیین نشده است. اما در عمل، میزان درآمد متقاضی می‌تواند تأثیر بسزایی در تصمیم قاضی درباره اعسار مهریه داشته باشد. برای مثال، اگر متقاضی درآمد بسیار بالایی داشته باشد، قاضی ممکن است مدارک و ادله ارائه شده توسط شوهر را رد کند و به اعسار مهریه مخالفت کند.
۶. آیا وی در نظر آنان واقعأ ناتوان از پرداخت تعهد خویش است یا خیر!
قاضی در هنگام بررسی مدارک و ادله ارائه شده توسط شوهر برای ثابت کردن اعسار مهریه، باید به دقت این مدارک و ادله را بررسی کند و بر اساس آنها تصمیم بگیرد که آیا شوهر واقعاً ناتوان از پرداخت تعهد خود است یا خیر. در صورتی که قاضی با محکم بودن ادعاها و ادله ارائه شده توسط شوهر، به این نتیجه برسد که وی در واقع ناتوان از پرداخت مهریه است، حکم به اعسار مهریه صادر می‌شود.
مدارک مورد نیاز
۱. تصویر حکم محکومیت زوج به پرداخت مهریه:
در صورتی که زوج قبلاً به پرداخت مهریه محکوم شده باشد، تصویر حکم محکومیت به پرداخت مهریه به عنوان یکی از مدارک مورد نیاز برای اثبات اعسار می‌تواند ارائه شود. با ارائه این حکم، شوهر می‌تواند نشان دهد که قبلاً به پرداخت مهریه محکوم شده بوده است و ناتوان از پرداخت مهریه خود را تأیید کند.
۲. استشهادیه
استشهادیه یا شهادت دو شاهد که از وضعیت معیشتی زوج اطلاع کامل دارند، به عنوان یکی از مدارک مورد نیاز برای اثبات اعسار مهریه می‌تواند ارائه شود. این شاهدان باید از وضعیت مالی و معیشتی شوهر خبر داشته باشند و بتوانند به صراحت و وضوح در مورد ناتوانی شوهر در پرداخت مهریه شهادت دهند.
۳. دادخواست اعسار از پرداخت محکوم:
در صورتی که زوج به پرداخت مهریه محکوم شده باشد و ناتوانی از پرداخت مهریه خود را می‌خواهد ثابت کند، می‌تواند دادخواستی را به عنوان یکی از مدارک مورد نیاز برای اثبات اعسار مهریه ارائه دهد. در این دادخواست، شوهر باید به صراحت موضوع ناتوانی خود را در پرداخت مهریه بیان کند و دلایل و ادله مربوط به این ناتوانی را نیز ارائه کند.
۴. لیست اموال مدعی اعسار:
لیست اموال مدعی اعسار نیز می‌تواند به عنوان یکی از مدارک مورد نیاز برای ثابت کردن اعسار مهریه ارائه شود. در این لیست، شوهر باید تمامی اموال و دارایی‌های خود را ارائه کند و نشان دهد که ناتوان است که مهریه را پرداخت کند. این لیست باید شامل تمامی دارایی‌های شوهر از جمله املاک، خودروها، محصولات بانکی و غیره باشد.
فرصت دادن دادخواست
به طور کلی، مهلت رسیدگی به دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، یک ماه از زمان ابلاغ اجراییه به شوهر تعلق دارد. به عبارت دیگر، شوهر باید در مدت یک ماه پس از دریافت اجراییه، دادخواست اعسار خود را به دادگاه ارائه کند. در غیر این صورت، دادگاه حق دارد به درخواست شوهر پاسخ ندهد و اجراییه را اجرا کند.
لازم به ذکر است که در مواردی که شوهر خارج از کشور باشد، مهلت ابلاغ به او بیشتر خواهد بود. در این صورت، مهلت به پایان رسیدن سفر شوهر و بازگشت او به کشور تمدید خواهد شد.
پذیرفته شدن دادخواست
در صورتی که دادگاه اعسار مهریه را قبول کند، به مرد مهلتی برای پرداخت مهریه خواهد داد. این مهلت معمولاً بر اساس وضعیت مالی شوهر و میزان مهریه تعیین می‌شود و ممکن است به صورت قسطی نیز باشد.
در برخی موارد، دادگاه می‌تواند پرداخت مهریه را به شکل قسطی برای شوهر قرار دهد. در این حالت، شوهر باید در هر دوره مطابق توافق با دادگاه، مبلغی از مهریه را پرداخت کند. این تقسیط معمولاً به دلیل ناتوانی شوهر در پرداخت مهریه به صورت کامل و یک‌جا، انجام می‌شود.
در هر صورت، نوع مهلت پرداخت و تعداد اقساط توسط دادگاه تعیین می‌شود و شوهر ملزم به پرداخت مهریه طبق توافق با دادگاه می‌باشد. در صورتی که شوهر به هر دلیلی نتواند مهریه را پرداخت کند، دادگاه می‌تواند تصمیمات دیگری را برای تأمین مهریه اتخاذ کند به عنوان مثال اجازه دهد که از دارایی‌های شوهر برای پرداخت مهریه استفاده شود.
نمونه دادخواست اعسار
متن دادخواست اعسار مهریه به شرح زیر می‌تواند باشد:
حضرت دادستان محترم دادگستری ………………..
نام و نام خانوادگی: ………………………..
شماره ملی: ………………………..
آدرس: ……………………………..
باسمه تعالی
دادخواست اعسار از پرداخت مهریه
با سلام و احترام،
موضوع: دادخواست اعسار از پرداخت مهریه
با احترام، به استحضار می‌رسانم که من (نام و نام خانوادگی) با شماره ملی (شماره ملی) و آدرس (آدرس)، به دلایل زیر قادر به پرداخت مهریه محکوم به من نیستم:
(دلایل و موضوعاتی که منجر به ناتوانی در پرداخت مهریه شده اند را در جزئیات بیان کنید)
با توجه به موارد فوق، خواستار اعسار از پرداخت مهریه و تأیید عدم توانایی من در پرداخت می‌باشم. لذا احتراماً خواستار تصدی دادگاه محترم برای رسیدگی به این دادخواست می‌باشم.
ضمناً، خواستار مهلتی برای پرداخت مهریه یا تقسیط مهریه می‌باشم.
متشکرم از توجه شما
امضاء (نام و نام خانوادگی)
