بیماری سلیاک، یک بیماری خودایمنی است که باعث آسیب به روی غشاء روده‌ای می‌شود و از جذب موثر ترکیبات غذایی از جمله گلوتن (یک پروتئین موجود در گندم، جو و جیره) در بدن ممانعت می‌نماید. این بیماری معمولاً در کودکان و نوجوانان شروع می‌شود، اما می‌تواند در هر سنی ظاهر شود.
علت بروز سلیاک
علت بیماری سلیاک در کودکان اثرات نامطلوبی است که پروتئین گلوتن بر روی سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌کند. وقتی گلوتن در سیستم گوارشی حضور دارد، این پروتئین با آنتی‌بادی‌های ایجاد شده توسط سیستم ایمنی بدن واکنش می‌دهد و باعث تولید علائم بیماری سلیاک در کودکان می‌شود.
در بیماران سلیاک، سیستم ایمنی بدن به گلوتن پاسخ می‌دهد و آن را به‌عنوان یک عامل هدف تشخیص می‌دهد و با تولید آنتی‌بادی‌ها سعی در نابودی آن دارد. این واکنش آنتی بادی‌ها باعث تخریب سطح روده‌ها به‌ویژه درون ریزشاخه‌های روده‌ای می‌شود و باعث کاهش جذب مواد غذایی و مواد مغذی از غذا در روده‌ها می‌شود. این مواد مغذی شامل ویتامین‌ها، مواد معدنی و چربی‌ها است که برای رشد و توسعه سالم بدن بسیار مهم هستند.
علائم سلیاک
- اسهال مزمن: اسهال مزمن یکی از علائم شایع بیماری سلیاک در کودکان است. این علائم می‌تواند شامل اسهال مکرر، مدفوع شل و بی‌استحکام، درد شکمی و احساس تبخیر در ناحیه شکمی باشد. این علائم معمولاً به دلیل خشک شدن بدن، از دست دادن انرژی و مواد مغذی در مدفوع و پوکی استخوان‌ها و عضلات، مشکلات خواب و کاهش وزن ناشی می‌شوند.
- دردهای شکمی: دردهای شکمی نیز یکی از علائم شایع بیماری سلیاک در کودکان هستند. این دردها معمولاً در ناحیه شکم، مخصوصاً در پایین شکم، به وجود می‌آیند و می‌توانند به صورت شدید و طولانی‌مدت باشند. در برخی از موارد، درد شکمی همراه با تهوع، استفراغ و اسهال نیز می‌باشد.
- نفخ شکم: نفخ شکم یکی دیگر از علائم بیماری سلیاک در کودکان است. در این بیماری، میزان گاز در روده‌ها افزایش می‌یابد و شکم به صورت متورم و بزرگ می‌شود. این علائم می‌تواند باعث ایجاد درد شکم، تهوع و استفراغ نیز شود.
- یبوست: یبوست یکی از علائم کمتر شایع در بیماری سلیاک در کودکان است، اما می‌تواند ظاهر شود. در این بیماری، مدفوع بسیار خشک و سخت می‌شود و کودکان ممکن است دچار درد شکمی و عدم تحمل به خوردن غذاهای سنگین و سخت شوند.
- مدفوع چرب یا خیلی بدبو: یکی دیگر از علائم بیماری سلیاک در کودکان می‌تواند مدفوع چرب یا بدبو باشد. این علائم به دلیل اشکال در جذب مواد مغذی و چربی‌ها در روده‌ها به وجود می‌آیند.
- گاز روده: گاز روده نیز یکی از علائم شایع بیماری سلیاک در کودکان است. در این بیماری، مقدار بیشتری گاز در روده‌ها تولید می‌شود و باعث ایجاد بوی بد در مدفوع و نفخ شکم می‌شود.
- تحریک‌پذیری: تحریک‌پذیری یکی از علائم بیماری سلیاک در کودکان است که معمولاً بادردهای شکمی، اسهال و یبوست همراه است. این علائم باعث ایجاد ناراحتی و تحریک در ناحیه شکم می‌شوند و ممکن است باعث ایجاد استفراغ و کاهش وزن نیز شوند.
- استفراغ: استفراغ نیز یکی از علائم بیماری سلیاک در کودکان است که ممکن است با علائم دیگری همراه باشد. این علائم ممکن است به دلیل تحریک روده‌ها، عدم تحمل به مواد غذایی خاص یا نارسایی در جذب مواد مغذی از دستگاه گوارش باشند.
- کاهش وزن یا وزن‌گیری ضعیف: کاهش وزن و وزن‌گیری ضعیف نیز یکی از علائم بیماری سلیاک در کودکان است که به دلیل نارسایی در جذب مواد مغذی و انرژی از غذاها ایجاد می‌شود. در برخی موارد، این علائم می‌تواند باعث تأخیر در رشد و توسعه کودکان شود.
- تأخیر در رشد: تأخیر در رشد نیز ممکن است یکی از علائم بیماری سلیاک در کودکان باشد. این علائم به دلیل نارسایی در جذب مواد مغذی و انرژی از غذاها و کاهش شدید وزن و قد کودکان ایجاد می‌شود. در صورتی که علائم بیماری سلیاک در کودکان مشاهده شود، باید به پزشک مراجعه کرده و درمان مناسب را برای کودک انجام داد.
درمان دارویی سلیاک
درمان دارویی سلیاک کودکان برای کنترل علائم بیماری شامل مصرف داروهای ضدالتهاب و محافظت از روده‌ها است. در ادامه به بررسی جزئیات درمان دارویی سلیاک در کودکان پرداخته می‌شود:
- داروهای ضد التهاب: داروهای ضد التهاب مانند گلوتنکس و سولفاسالازین برای کنترل علائم بیماری سلیاک در کودکان استفاده می‌شوند. این داروها به کودکان کمک می‌کنند تا علائم بیماری را کنترل کنند و بهبودی سریع‌تری را به همراه داشته باشند.
- محافظت از روده‌ها: برای محافظت از روده‌های کودکان مبتلا به سلیاک، ممکن است پزشک داروهایی مانند پروبیوتیک‌ها و پودر کنترل کننده رشد باکتری‌های مفید به کودکان تجویز کند. این داروها به کودکان کمک می‌کنند تا باکتری‌های مفید در روده‌هایشان را تقویت کنند و علائم بیماری را کاهش دهند.
نحوه تشخیص
تشخیص بیماری سلیاک در کودکان باید توسط پزشک تخصصی اطفال یا گوارش‌پزشک انجام شود. در مراحل اولیه، پزشک ممکن است به تاریخچه پزشکی کودک و علائم بالینی آن توجه کند و سپس برای تایید تشخیص، از آزمایشات زیر استفاده کند:
۱. آزمایش خون: یکی از آزمایشات مهم برای تشخیص بیماری سلیاک، آزمایش خون است. در این آزمایش، سطح آنتی‌تیکل‌های ضد گلوتن (AGA) و آنتی‌بادی‌های ضد بافت ریزشاخه‌های روده‌ای (EMA) اندازه‌گیری می‌شود. افزایش سطح هر یک از این آنتی‌بادی‌ها نشان دهنده بیماری سلیاک می‌باشد.
۲. بیوپسی روده ناحیه دوازدهم: اگر پزشک مشکوک به بیماری سلیاک باشد، ممکن است نمونه‌ای از بافت روده‌ای کودک را برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه ارسال کند. این آزمایش، نمونه‌ای از بافت روده‌ای را برای بررسی زیر میکروسکوپ قرار می‌دهد. اگر در نمونه بافت روده‌ای شاخص‌هایی از تخریب بافت روده‌ای وجود داشته باشد، بیماری سلیاک تشخیص داده می‌شود.
۳. آزمایش مدفوع: آزمایش مدفوع نیز برای تشخیص بیماری سلیاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این آزمایش، نمونه‌ای از مدفوع کودک تحت آزمایش قرار می‌گیرد تا سطح گلوتن و نشانگرهای دیگری که در بیماری سلیاک نشان دهنده تخریب بافت روده‌ای هستند، اندازه‌گیری شوند.
بنابراین، برای تشخیص دقیق بیماری سلیاک در کودکان، بهتر است با پزشک تخصصی اطفال یا گوارش‌پزشک مشورت کنید.
عوارض عدم درمان
اگر کودکی که به سلیاک مبتلا است، درمان لازم را دریافت نکند، می تواند با مشکلات جدی مواجه شود. به عنوان مثال، کودکان مبتلا به سلیاک ممکن است با کمبود آهن و فقر آهن مواجه شوند که می تواند با افزایش مصرف غذاهای حاوی آهن و مکمل های آهن درمان شود.
همچنین، کودکان مبتلا به سلیاک ممکن است با سوءتغذیه مواجه شوند، به خصوص اگر محدودیت غذایی شان به دلیل حساسیت به گلوتن بسیار شدید باشد. در این موارد، می توان با مشاوره با یک دکتر متخصص تغذیه، برنامه غذایی مناسبی برای کودک تهیه کرد.
ضعف استخوان و کوتاهی قد نیز از عوارض عدم درمان سلیاک در کودکان هستند. این مشکلات ممکن است به دلیل کمبود ویتامین D و کلسیم در بدن کودکان باشد. برای پیشگیری از این عوارض، می توان با مصرف مکمل های ویتامین D و کلسیم، همراه با رعایت تغذیه مناسب، این مشکلات را کاهش داد.
همچنین، کودکانی که به سلیاک مبتلا هستند، احتمال بیشتری برای ابتلا به بیماری های خودایمنی دیگر مانند دیابت نوع یک و بیماری هاشیموتو دارند. بنابراین، در صورت عدم درمان سلیاک، این بیماری های خودایمنی نیز می توانند به شدت تأثیرگذار باشند.
در کل، درمان سلیاک در کودکان بسیار مهم است و در صورت عدم درمان، می تواند باعث بروز مشکلات جدی مانند کمبود ویتامین ها و کمبود عناصر غذایی، سوءتغذیه، ضعف استخوان و افزایش خطر بیماری های خودایمنی دیگر شود.
رژیم غذایی
برای کودکان مبتلا به سلیاک، رعایت یک رژیم غذایی مناسب و حذف غذاهایی که گلوتن دارند بسیار مهم است. در ادامه، نکاتی را که باید در نظر گرفته شود برای رژیم غذایی کودکان مبتلا به سلیاک بیان می کنم:
- حذف گلوتن: باید از هر نوع غذایی که حاوی گلوتن است، از جمله گندم، جو، جو دو سر، کنجد، ذرت، سیب زمینی و … خودداری کرد. به عنوان جایگزین می توان از غذاهایی مانند برنج، ذرت غله‌ای، آرد برنج، آرد کنجد، آرد ذرت، آرد سیب زمینی، آرد قند پنبه و … استفاده کرد.
- مصرف مواد غذایی طبیعی: ترجیحاً باید از مواد غذایی طبیعی استفاده شود و از غذاهای آماده و پردردسر خودداری کرد. برای مثال، بهتر است غذاهای پخته شده در خانه با مواد طبیعی مصرف شود.
- مصرف مواد غذایی حاوی فیبر: غذاهایی مانند میوه، سبزیجات، دانه‌های کامل و … که حاوی فیبر هستند، می توانند به کودک کمک کنند که احساس سیری کند و از مصرف غذاهایی که حاوی گلوتن هستند، کاسته شود.
- مصرف مکمل های غذایی: مصرف مکمل های غذایی مانند ویتامین D، ویتامین B12، فولیک اسید و کلسیم، برای کودکان مبتلا به سلیاک بسیار مهم است.
- مصرف غذاهای حاوی پروبیوتیک: مصرف غذاهای حاوی پروبیوتیک، مانند ماست، کره، کیک و … می تواند به بهبود عملکرد گوارشی کودک کمک کند.
- مصرف غذاهایی که حاوی آهن هستند: کودکان مبتلا به سلیاک ممکن است با کمبود آهن مواجه شوند. برای جلوگیری از این مشکل، می توان از غذاهایی مانند گوشت، ماهی، نخود، لوبیا، اسفناج و … که حاوی آهن هستند، استفاده کرد.
- مصرف غذاهایی که حاوی کلسیم هستند: کودکان مبتلا به سلیاک ممکن است با کمبود کلسیم مواجه شوند. برای پیشگیری از این مشکل، می توان از غذاهایی مانند شیر و محصولات لبنی، کلم، بروکلی، سبزیجات خضرایی و … که حاوی کلسیم هستند، استفاده کرد.
- رعایت اصول بهداشتی در آشپزخانه: در آشپزخانه باید به دقت از وسایل پخت و پز و ابزار آشپزی استفاده کرد تا از آلودگی با گلوتن جلوگیری شود. باید از تجهیزات و وسایلی که به طور مستقیم با گلوتن در تماس هستند، مانند تابه، ماهیتابه، میخک، تخته برش، کارد و … استفاده نشود.
- مراقبت از کودک در محیط های دیگر: باید در محیط های دیگری مانند مهد کودک و مدرسه نیز از حساسیت کودک به گلوتن آگاهی پیدا کرد و با اطلاع رسانی به مسئولین، از تهیه غذاهایی که حاوی گلوتن هستند، خودداری شود.
برای کسب اطلاعات در مورد کم کاری تیروئید در کودکان کلیک کنید
تفاوت سلیاک با آلرژی گندم و حساسیت به گلوتن
بیماری سلیاک، آلرژی به گندم و حساسیت به گلوتن در واقع سه حالت متفاوت هستند که علائم و عوارض آن‌ها نیز ممکن است متفاوت باشد.
بیماری سلیاک و آلرژی به گندم هر دو به عنوان اختلالات روده‌ای شناخته می‌شوند، اما علل و مکانیسم‌های آن‌ها نسبت به هم متفاوت هستند. در بیماری سلیاک، گلوتن باعث تحریک سیستم ایمنی بدن می‌شود و باعث تخریب سطح روده‌ها و کاهش جذب مواد مغذی می‌شود. اما در آلرژی به گندم، سیستم ایمنی بدن به یک یا چندی از پروتئین‌های موجود در گندم واکنش نشان می‌دهد و باعث علائمی مانند خارش، قرمزی و تورم پوست، سرفه و آسم، علائم گوارشی مانند اسهال و درد شکمی، و گاهی اوقات شوک آنافیلاکتیک می‌شود.
در مقابل، حساسیت به گلوتن به‌عنوان یک بیماری خودایمنی شناخته نمی‌شود، بلکه به‌عنوان یک شرایط غیرخودایمنی شناخته می‌شود. در این حالت، گلوتن باعث ایجاد علائم گوارشی مانند درد شکمی، اسهال و تب شده و ممکن است باعث خستگی و ناراحتی شدید شود. در صورتی که علائم بیشتر از 6 ماه ادامه داشته باشد، ممکن است به‌عنوان بیماری سلیاک تشخیص داده شود.
بنابراین، علائم و عوارض بیماری سلیاک، آلرژی به گندم و حساسیت به گلوتن ممکن است متفاوت باشد و برای تشخیص دقیق باید توسط پزشک انجام شود.
