پروپرانولول، در سطح سلولی گیرنده های بتایک و دو قلب را مهار میکند. این گیرنده های سلولی موجب تحریک انقباض قلب و افزایش تعداد ضربان قلب می شوند. لذا مهار آنها باعث کاهش برون ده قلب و آهسته تر شدن تعداد ضربان قلب می شود.
این دارو متعلق به دسته داروهای موسوم به "بتابلوکر" است. و به صورت غیراختصاصی گیرنده های نوع یک و نوع دو را مهار می کند.
مکانیسم اثر این دارو در پایین اوردن فشارخون زیاد مشخص نیست ولی می تواند مربوط به مهار ترشح عامل رنین از کلیه، مهار سیستم عصبی مرکزی و سیستم سمپاتیک باشد.
پروپرانولول یک داروی بتا- بلاکر است. مسدود کننده‌های بتا بر قلب و گردش خون (جریان خون از طریق شریان‌ها و رگ‌ها) تاثیر می‌گذارند. پروپرانولول برای درمان لرز، آنژین (درد قفسه سینه)، هایپرتنشن (فشار خون بالا)، اختلالات ریتم قلبی و سایر مشکلات قلب یا گردش خون استفاده می‌شود. از این دارو همچنین برای درمان حمله قلبی یا جلوگیری از آن و کاهش شدت و دفعات سردردهای میگرنی استفاده می‌شود.
داروی Hemangeol (مایع پروپرانولول خوراکی ۴.۲۸ میلی گرم) برای معالجه یک بیماری ژنتیکی به نام همانژیوم نوزادی، به نوزادانی که حداقل پنج هفته سن دارند داده می‌شود. همانژیوم به دلیل جمع شدن گروهی رگ‌های خونی در کنار یکدیگر، در یک شکل غیر طبیعی ایجاد می‌شود. این رگ‌های خونی باعث ایجاد زائده خوش خیم غیر سرطانی می‌شوند که می‌تواند به صورت زخم یا لکه‌های قرمز رنگ روی پوست ظاهر شود. همانژیوم همچنین می‌تواند باعث بروز عوارض جدیدترین در بدن (در سیستم کبد، مغز یا دستگاه گوارشی) شود.
چه افرادی می‌توانند پروپرانولول مصرف کنند و چه افرادی نمی‌توانند؟
کودکان و بزرگسالان می‌توانند پروپرانولول مصرف کنند. اما مصرف این دارو برای درمان بالا بودن فشار خون کودکان زیر ۱۲ سال رسماً تأیید نشده است.
مصرف پروپرانولول برای همه مناسب نیست. برای آن که از ایمنی مصرف پروپرانولول مطمئن شوید، مشکلات زیر را پیش از شروع مصرف این دارو به پزشک معالج‌تان اطلاع بدهید:
- سابقه بروز واکنش‌های آلرژیک به پروپرانولول یا هر داروی دیگر
- فشار خون پایین یا ضربان قلب آهسته
- نارسایی قلبی که در حال تشدید است.
- مشکلات گردش خون شدید در دست و پا، مانند پدیده رینود که باعث گزگز، کبودی یا رنگ‌پریدگی انگشتان دست و پا می‌شود.
- اسیدوز متابولیک: در این حالت اسید بیش از اندازه‌ای در خون وجود دارد.
- بیماری ریوی یا آسم
اگر قصد باردار شدن دارید، در حال حاضر باردار هستید یا به فرزندتان شیر می‌دهید، حتماً موضوع را به متخصص قلب اطلاع بدهید.
روش و زمان مصرف پروپرانولول
پروپرانولول به صورت دو داروی متفاوت در دسترس است:
- رهش استاندارد: داروی با رهش استاندارد، پروپرانولول را به سرعت در بدن آزاد میکند و بیماران باید دارو را بسته به دوز تجویز شده، چند بار در روز مصرف کنند.
- پیوسته رهش (SR): دارو به آهستگی در بدن حل می‌شود، بنابراین لازم نیست دارو را چند بار مصرف کنید، معمولاً یک بار در روز کافی است.
اگر مصرف پروپرانولول فقط یک بار در روز لازم باشد، احتمالاً پزشک توصیه میکند که اولین دوز دارو را قبل از خواب مصرف کنید، چون احتمالاً پس از مصرف پروپرانولول دچار سرگیجه خواهید شد. پس از مصرف اولین دوز پروپرانولول اگر سرگیجه نداشتید، می‌توانید دارو را صبح مصرف کنید.
نکته‌های مهم
حتی اگر احساس کردید حال‌تان خوب است، مصرف پروپرانولول را طبق تجویز پزشک ادامه بدهید. مطمئن باشید در این حالت نیز مصرف پروپرانولول برای‌تان مفید خواهید بود.
دوز مصرف پروپرانولول
میزان مصرف پروپرانولول به دلیل مصرف آن بستگی دارد.
میزان مصرف پروپرانولول برای بزرگسالان و کودکان بالای ۱۲ سال به شرح زیر است:
- فشار خون بالا: پروپرانولول در ابتدا معمولاً در دوز ۸۰ میلی‌گرمی و برای دو بار مصرف در روز تجویز می‌شود. اگر این دوز به اندازه کافی موثر نباشد و فشار خون به حد کافی پایین نیاید، پزشک دوز دارو را به حداکثر ۱۶۰ میلی‌گرم و دو بار مصرف در روز افزایش می‌دهد.
- میگرن یا آنژین (درد قفسه سینه): معمولاً مصرف دو یا سه پروپرانولول ۴۰ میلی‌گرمی در روز تجویز می‌شود. میزان مصرف دارو را می‌توان به ۱۲۰ تا ۲۴۰ میلی‌گرم در روز افزایش داد. پزشک یا دکتر داروساز توضیح می‌دهد که دوز را چطور برای مصرف در طول روز تقسیم کنید.
- ضربان قلب غیرعادی (آریتمی): دوز معمول ۱۰ تا ۴۰ میلی‌گرم در روز برای سه یا چهار بار مصرف در روز است.
- اضطراب: معمولاً ۴۰ میلی‌گرم پروپرانولول برای یک روز تجویز می‌شود، این مقدار را می‌توان به سه قرص ۴۰ میلی‌گرمی پروپرانولول در روز افزایش داد.
- وجود بیش از اندازه هورمون تیروئید در بدن (تیروتوکسیکوز): توصیه می‌شود که ۱۰ تا ۴۰ میلی‌گرم پروپرانولول سه یا چهار بار در روز مصرف شود.
دوز مصرف پروپرانولول برای سالمندان یا بیماران مبتلا به ناراحتی‌های کلیوی یا کبدی کمتر است.
اگر کودک زیر ۱۲ سال به مصرف پروپرانولول نیاز داشته باشد، پزشکان معمولاً دوز مناسب دارو را با توجه به وزن کودک تعیین می‌کنند.
روش مصرف پروپرانولول
پروپرانولول معمولاً باعث ناراحتی معده نمی‌شود، بنابراین می‌توانید آن را با غذا یا بدون غذا مصرف کنید. بهترین کار این است که پروپرانولول را هر روز در زمان مشخص مصرف کنید.
قرص کامل پروپرانولول را با آب ببلعید. اگر بلع قرص کامل برای‌تان سخت است، بعضی برندها خطی روی قرص می‌گذارند تا بتوانید قرص را از روی خط به راحتی نصف کنید. دستورالعمل مصرف دارو را بخوانید تا متوجه شوید که آیا می‌توانید این کار را انجام بدهید یا خیر.
شربت پروپرانولول با قاشق یا سرنگ پلاستیکی ارائه می‌شود تا بتوانید دارو را در دوز مناسب مصرف کنید. اگر سرنگ یا قاشق ندارید، از پزشک داروساز بخواهید که آن را به شما بدهد. از قاشق چایخوری آشپزخانه برای مصرف شربت پروپرانولول استفاده نکنید، چون با این قاشق نمی‌توانید پروپرانولول را در دوز صحیح مصرف کنید.
اگر یک نوبت مصرف پروپرانولول را فراموش کردم، باید چه کار کنم؟
اگر یک نوبت مصرف پروپرانولول را فراموش کردید، دارو را به محض به یاد آوردن مصرف کنید، البته اگر نوبت مصرف دوز بعدی نزدیک نبود. اگر زمان مصرف دوز بعدی نزدیک بود، فقط همان دوز بعدی را مانند همیشه مصرف کنید و دوز فراموش شده را فراموش کنید.
هرگز دو دوز پروپرانولول را همزمان مصرف نکنید و به جبران دوز فراموش شده دوز اضافی مصرف نکنید.
اگر مصرف پروپرانولول را مرتب فراموش می‌کنید، بهتر است زنگ هشداری را برای یادآوری مصرف دارو تنظیم کنید. همچنین می‌توانید از پزشک داروساز بخواهید که روش‌های دیگری را برای از یاد نبردن مصرف پروپرانولول به شما پیشنهاد کند.
اگر بیش از حد پروپرانولول مصرف کردم، باید چه کار کنم؟
اوردوز پروپرانولول ضربان قلب را آهسته میکند، نفس کشیدن را سخت میکند و باعث سرگیجه و رعشه می‌شود.
میزان مصرفی که باعث اوردوز پروپرانولول می‌شود برای تمام بیماران یکسان نیست. در هر حال اگر پروپرانولول بیش از حد مصرف کردید، با اورژانس تماس بگیرید.
اگر لازم بود به بیمارستان بروید، خودتان رانندگی نکنید، از فرد دیگری بخواهید شما را به بیمارستان برساند یا درخواست آمبولانس کنید.
جعبه یا ورق قرص پروپرانولول و دیگر داروهای مصرفی را همراه ببرید.
عوارض جانبی مصرف پروپرانولول
مصرف پروپرانولول نیز مانند تمام داروها ممکن است باعث بروز عوارض جانبی در برخی بیماران شود، اما بسیاری از بیماران در اثر مصرف پروپرانولول دچار عوارض جانبی نمی‌شوند یا عوارض خفیفی را تجربه می‌کنند.
عوارض جانبی مصرف پروپرانولول غالباً در پی عادت کردن بدن به پروپرانولول برطرف می‌شود.
عوارض جانبی شایع
از هر صد بیمار یک تن دچار عوارض جانبی شایع مصرف پروپرانولول می‌شود؛ این عوارض معمولاً خفیف و موقتی است.
اگر عوارض جانبی آزاردهنده بود یا بیشتر از چند روز طول کشید، با پزشک معالج‌تان مشورت کنید. عوارض جانبی مصرف پروپرانولول به شرح زیر است:
- خستگی، سرگیجه یا دوران سر: این علائم می‌تواند نشانه آهسته شدن ضربان قلب باشد.
- سرد شدن انگشتان دست یا پا: پروپرانولول بر خون‌رسانی دست و پا اثر می‌گذارد.
- اختلالات خواب یا کابوس
- حالت تهوع
عوارض جانبی جدی
مصرف پروپرانولول به ندرت باعث بروز عوارض جانبی جدی می‌شود، با این حال برخی بیماران هنگام مصرف پروپرانولول با عوارض جدی مواجه می‌شوند.
اگر پس از مصرف پروپرانولول دچار عوارض زیر شدید، موضوع را به سرعت به پزشک اطلاع بدهید:
- تنگی نفس همراه با سرفه که هنگام ورزش کردن و فعالیت‌های بدنی مانند بالا رفتن از پله‌ها تشدید می‌شود. همچنین بیماران دچار ورم پا و مچ پا، درد قفسه سینه یا ضربان قلب غیرعادی می‌شوند ـ این علائم نشانه ابتلا به مشکلات قلبی است.
- تنگی نفس، خس خس کردن قفسه سینه و احساس گرفتگی در قفسه سینه ـ این علائم می‌تواند نشانه مشکلات ریوی باشد.
- زرد شدن پوست یا سفیدی چشم‌ها ـ این مورد می‌تواند نشانه مشکلات کبدی باشد.
واکنش آلرژیک جدی
مصرف پروپرانولول در موارد نادر باعث بروز واکنش آلرژیک جدی، موسوم به آنافیلاکسی می‌شود.
موارد بالا تمام عوارض جانبی پروپرانولول نیست؛ برای اطلاع از عوارض کامل مصرف پروپرانولول حتماً بروشور داخل جعبه دارو را مطالعه کنید.
مدیریت عوارض جانبی پروپرانولول
در این بخش روش‌های مدیریت و مقابله با هر یک از عوارض جانبی شایع پروپرانولول را برای‌تان توضیح می‌دهیم.
- احساس خستگی، گیجی یا سرگیجه: انتظار می‌رود وقتی بدن به پروپرانولول عادت کرد، این عوارض جانبی از بین برود. اگر در اثر مصرف پروپرانولول دچار سرگیجه می‌شوید، بنشینید یا دراز بکشید تا حال‌تان بهتر شود. سعی کنید الکل مصرف نکنید، چون الکل حال‌تان را بدتر میکند.
- سرد شدن انگشتان دست یا پا: دست‌ها یا پاهای‌تان را زیر آب گرم شیر بگیرید، آنها را ماساژ بدهید و انگشتان دست و پا را تکان بدهید. سیگار نکشید یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار ننوشید، چون این مواد رگ‌ها را باریک‌تر میکند و در نتیجه جریان خون در دست و پا محدودتر می‌شود. سعی کنید جوراب گرم و دستکش یک‌انگشتی بپوشید که از دستکش پنج‌انگشتی گرم‌تر است. ساعت یا دستبند تنگ به دست نکنید.
- اختلالات خواب یا کابوس: سعی کنید پروپرانولول را صبح‌ها مصرف کنید. اگر لازم است که پروپرانولول را بیشتر از روزی یک بار مصرف کنید، با پزشک معالج‌تان مشورت کنید. متخصص قلب می‌تواند نوع آهسته رهش پروپرانولول را برای‌تان تجویز کند.
- حالت تهوع: غذای ساده میل کنید و غذاهای سنگین یا پرادویه و تند را از برنامه غذایی‌تان حذف کنید. بهتر است پروپرانولول را پس از وعده غذایی اصلی یا میان وعده مصرف کنید.
مصرف پروپرانولول در بارداری و شیردهی
پروپرانولول و بارداری
پزشکان تصور نمی‌کنند که مصرف پروپرانولول در دوران بارداری مضر باشد، اما هنوز از این موضوع مطمئن نیستند.
اگر می‌خواهید باردار شوید یا در حال حاضر باردار هستید، درباره مزایا و خطرات احتمالی مصرف پروپرانولول با متخصص قلب مشورت کنید. ممکن است داروهای دیگری که مصرف آنها در دوران بارداری ایمن‌تر است، برای‌تان مناسب باشد.
پروپرانولول و شیردهی
مصرف پروپرانولول در دوران شیردهی معمولاً ایمن است، چون فقط مقدار بسیار کمی از دارو وارد شیر مادر می‌شود و این مقدار در حدی نیست که مشکلی را برای نوزاد ایجاد کند.
با این حال اگر نوزاد نارس است یا دچار بیماری یا مشکل خاصی است، باید قبل از مصرف پروپرانولول با پزشک مشورت کنید.
احتیاط در مصرف داروهای دیگر
پروپرانولول می‌تواند با داروهای دیگر تداخل داشته باشد. مصرف داروهای زیر را به متخصص قلب اطلاع بدهید:
- داروهای دیگری که برای درمان فشار خون بالا مصرف می‌شود. ترکیب این داروها با پروپرانولول می‌تواند موجب کاهش بیش از اندازه فشار خون شود، در نتیجه دچار سرگیجه شوید یا احساس کنید ممکن است غش کنید. اگر این مشکل مدام برای‌تان پیش می‌آید، موضوع را به پزشک اطلاع بدهید تا دوز دارو را تغییر بدهند.
- داروهای دیگری مانند آمیودارون یا فلکاینید که برای ضربان قلب غیرعادی مصرف می‌شود.
- داروهای دیگری که می‌تواند فشار خون را پایین بیاورد؛ از این جمله می‌توان به بعضی داروهای ضدافسردگی، نیترات‌ها (برای درد قفسه سینه)، باکلوفن (شل کننده عضله)، داروهای بزرگ شدن غده پروستات مانند تامسولوسین یا داروهای مخصوص درمان پارکینسون مانند لوودوپا اشاره کرد.
- داروهایی که برای درمان آسم یا بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) تجویز می‌شود.
- داروهای دیابت، به ویژه انسولین: پروپرانولول تشخیص دادن نشانه‌های هشدار افت قند خون را سخت‌تر میکند. اگر هنگام پایین آمدن قند خون متوجه نشانه‌های هشدار معمول نمی‌شوید، با پزشک معالج‌تان مشورت کنید. قند خون را باید پس از ورزش اندازه‌گیری کنید و توصیه‌های معمول را درباره کنترل قند خون قبل از رانندگی یا کار با ماشین‌آلات رعایت کنید.
- داروهایی که برای درمان گرفتگی بینی یا سینوس تجویز می‌شود یا دیگر داروهای معمول سرماخوردگی که می‌توانید از داروخانه تهیه کنید.
- داروهای رفع حساسیت مانند افدرین، نورآدرنالین یا آدرنالین.
- داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، دیکلوفناک و ناپروکسن: چون این داروها فشار خون را افزایش می‌دهد، بهتر است میزان مصرف آنها را در حداقل نگه دارید.
مصرف همزمان پروپرانولول و مکمل‌ها یا داروهای گیاهی
اطلاعات بسیار کمی درباره مصرف همزمان مکمل‌ها یا داروهای گیاهی و پروپرانولول وجود دارد.
سولات متداول
۱. آیا مصرف پروپرانولول کمکی به رفع اضطراب میکند؟
پروپرانولول مانع از بروز عوارض جانبی اضطراب می‌شود، به این معنا که اگر وقتی عصبی و مضطرب می‌شوید، پروپرانولول مصرف کنید، ضربان قلب‌تان بالا نمی‌رود، عرق نمی‌کنید و نمی‌لرزید. پروپرانولول از طریق جلوگیری از بروز علائم بدنی اضطراب باعث می‌شود که احساس کنید آرام‌تر هستید، اوضاع را بیشتر تحت کنترل دارید و کمتر عصبی هستید.
۲. شایع‌ترین عوارض جانبی پروپرانولول چیست؟
عوارض جانبی اصلی پروپرانولول شامل احساس گیجی یا خستگی، سرد شدن دست یا پا، اختلالات خواب و کابوس می‌شود. این عوارض جانبی معمولاً خفیف و موقتی است.
۳. آیا پروپرانولول خواب‌آور است؟
مصرف قرص خوراکی پروپرانولول باعث خواب‌آلودگی می‌شود. بنابراین تا زمانی که احساس می‌کنید تحت تأثیر پروپرانولول هستید، رانندگی نکنید، با ماشین‌آلات کار نکنید یا فعالیت‌هایی را انجام ندهید که به هوشیاری ذهنی نیاز دارد. ممکن است پروپرانولول عوارض جانبی دیگری نیز داشته باشد.
افزایش وزن شدید ناشی از مصرف کوتاه‌مدت و مقدار کم پروپرانولول
مواردی از افزایش وزن ناشی از درمان طولانی‌مدت با پروپرانولول گزارش شده است. طبق گزارش FDA افزایش شدید وزن ناشی از درمان کوتاه‌مدت و دوز مختصر با این دارو تاکنون گزارش نشده است. گزارش مورد: خانم 34 ساله‌ای که با تشخیص اختلال اضطراب فراگیر و اختلال وسواسی جبری تحت درمان با داروهای سرترالین 100 میلی‌گرم صبح و عصر و ترازودون 50 میلی‌گرم و هالوپریدول نیم میلی‌گرم شبانه قرار گرفت. بعد از چهار ماه از شروع درمان، به علت بی‌قراری و لرزش دست‌ها تحت درمان پروپرانولول 20 میلی‌گرم صبح و عصر قرار گرفت. بعد از مدت کوتاهی (دو هفته) به علت پرخوری غیرقابل‌کنترل و افزایش وزن سه کیلوگرم، حاضر به ادامه مصرف پروپرانولول نشد و دارو را قطع کرد که دومرتبه بعد از شروع مجدد دارو دچار افزایش اشتها شد. استنتاج: به نظر می‌رسد، در بروز عارضه چاقی ناشی از مصرف پروپرانول، علاوه بر تأثیر دارو بر کاهش مصرف انرژی توتال و کاهش در پاسخ ترموژنیک بدن به غذا، ویژگی‌های فردی و منحصربه‌فرد در متابولیسم هم مؤثر هستند.
