اختلال نقص توجه/بیش فعالی (Attention Deficit Hyperactivity Disorder یا ADHD) یک اختلال عصبی است که بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود، اما ممکن است در بزرگسالان نیز وجود داشته باشد. این بیماری معمولاً با کمبود توجه، بیش فعالی و بیش از حد حرکتی، کنترل ناپذیری و عدم توانایی در ادراک احساسات همراه است.
علت ADHD
علت اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) به دلایل ژنتیکی و عصبی برمی‌گردد. تحقیقات نشان داده‌اند که پایین آمدن سطح دوپامین، یک نوع ماده‌ای که در مغز برای کنترل حرکت و توجه استفاده می‌شود، از عوامل مؤثر در پدید آمدن ADHD است. افرادی که دچار ADHD هستند، سطح دوپامین در مغز آنها پایین‌تر از حد معمول است.
در ضمن، عوامل محیطی نیز می‌توانند بر روند بروز این بیماری تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، مصرف مواد مخدر توسط مادر در دوران بارداری، کمبود مواد مغذی مانند اسید فولیک و آهن، تغذیه نامناسب، تنش و ناهنجاری‌های مغزی در دوران نوزادی می‌توانند به بروز ADHD کمک کنند.
بنابراین، این اختلال به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی بروز می‌کند. اما بر اساس تحقیقات، علت ژنتیکی در بروز ADHD بسیار مهم تلقی می‌شود.
علائم ADHD در کودکان
علایم اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) در کودکان شامل دو دسته علائم پایه‌ای عبارتند از:
۱. بی توجهی:
– عدم توجه به جزئیات و اشتباهات
– سختی در تمرکز بر کارها و وظایف
– از دست دادن اشیاء و کارها
– فراموشی در انجام وظایف روزمره
– سختی در گوش دادن به دیگران
– سختی در دنبال کردن دستورات
۲. بیش فعالی و تحریک پذیری:
– بیش از حد حرکتی و بی قراری
– سختی در نشستن به طور طولانی
– صدای بلند و بی دلیل
– سختی در صبر کردن
– دخالت در کارهای دیگران
۳. اختلال در رفتار:
کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) ممکن است علائمی مانند بی توجهی، بیش فعالی و تحریک پذیری، اختلال در حرکت، عدم تمرکز، نارضایتی از نتایج آموزشی، سختی در برقراری روابط با دیگران و نداشتن احترام به مقررات و قوانین را از خود نشان دهند.
۴. افسردگی:
افسردگی ممکن است یک علامت همزمان با ADHD باشد که در برخی کودکان باعث مشکلاتی مانند بی‌اعتمادی، ناراحتی، افکار منفی و احساسات ناامیدی می‌شود.
۵. مشکلات خواب:
کودکان با ADHD ممکن است مشکلاتی در خواب داشته باشند، مانند دشواری در خوابیدن، بیدار شدن در شب، تجربه خواب‌های ناخوشایند و بی‌خوابی.
6. اختلال طیف اوتیسم (ASD):
کودکان با ASD ممکن است همراه با علائم ADHD باشند، اما این دو اختلال متفاوت با هم هستند. علائم ASD شامل مشکلات در تعامل اجتماعی، تکراری بودن رفتار و احساسات شدید و محدود است.
۷. صرع:
کودکان با ADHD ممکن است بیشتر در معرض خطر صرع قرار گیرند. علائم صرع شامل تشنج‌های دوره‌ای، نارسایی حافظه، تاری دید و بی‌اختیاری عضلانی است.
۸. سندرم Tourette:
کودکان با سندرم Tourette ممکن است همراه با علائم ADHD باشند، اما این دو اختلال متفاوت با هم هستند. علائم سندرم Tourette شامل علائم حرکتی ناخواسته، صدای ناخواسته و تکرار کلمات و عبارات است.
۹. مشکلاتی در مورد یادگیری:
کودکان با ADHD ممکن است مشکلاتی در مورد یادگیری داشته باشند، مانند سختی در یادگیری مطالب جدید، اشتباهات در کارها، سختی در اجرای دستورات و عدم توجه به جزئیات. این مشکلات ممکن است با درمان مناسب کاهش یابند.
علاوه بر این، کودکان ممکن است از اختلال اضطراب در ADHD رنج ببرند. این اختلال می‌تواند شامل علائمی مانند نگرانی های بیش از حد، ترس‌های نامعقول، عصبانیت، سختی در برقراری رابطه با دیگران و ناراحتی از تغییرات باشد.
همچنین، برخی کودکان ممکن است دچار اختلال ساز مخالف زدن (ODD) باشند. این اختلال شامل علایمی مانند مقاومت در اطاعت نسبت به دیگران، تنیدگی در نقض قوانین و مقررات و نداشتن احترام به دیگران است.
علائم ADHD در بزرگسالان
علایم اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) در بزرگسالان شامل موارد زیر می‌شود:
۱. بی دقتی و توجه نکردن به جزئیات کارها:
افراد با ADHD ممکن است در انجام وظایف روزمره خود، به جزئیات کارها توجه نکنند و با اشتباهاتی روبرو شوند.
۲. همیشه می‌خواهند کارهای جدیدی را انجام دهند در حالی کارهای قبلی را نیمه کاره رها می‌کنند:
افراد با ADHD ممکن است به دنبال تجربه کارهای جدید باشند و به سرعت از کارهای قبلی خسته شوند.
۳. ضعف داشتن در نظم و سازماندهی امور:
افراد با ADHD ممکن است دشواری در نظم و سازماندهی امور خود داشته باشند و از این رو به مشکلاتی مانند تاخیر در انجام کارها و از دست دادن اشیاء برخوردار شوند.
۴. نداشتن توانایی در تمرکز یا اولویت بندی امور:
افراد با ADHD ممکن است به سختی تمرکز کرده و برای اولویت بندی امور دچار مشکل شوند.
۵. دائماً اشیا را گم می‌کنند و دچار فراموشی می‌شوند:
افراد با ADHD ممکن است به دلیل شلوغی ذهنی و دشواری در نظم و سازماندهی اشیاء، به سختی این امور را به خاطر بیاورند.
۶. داشتن حالت بی قراری و بی تابی:
افراد با ADHD ممکن است در حالتی از بی قراری و بی تابی باشند و به سختی برای مدت طولانی به یک کار مشخص تمرکز کنند.
۷. برای حفظ سکوت دچار مشکل هستند و خارج از نوبت صحبت می‌کنند:
افراد با ADHD ممکن است به دلیل عدم کنترل عصبی، خارج از نوبت صحبت کنند و برای حفظ سکوت دچار مشکل شوند.
۸. جواب های بی ربط به سوال ها و اکثراً حرف زدن دیگران قطع خواهند کرد:
افراد با ADHD ممکن است در پاسخ به سوالات، جواب های بی ربط دهند و اکثراً حرف زدن دیگران را قطع کنند.
۹. نوسانات خلقی و واکنش های احساسی سریع:
افراد با ADHD ممکن است در مواجه با موقعیت‌های مختلف، نوسانات شدیدی در خلقیت و واکنش های احساسی نشان دهند.
۱۰. ناتوانایی درمدیریت استرس خود:
افراد با ADHD ممکن است به دلیل دشواری در تمرکز و نظم دادن به زندگی خود، ناتوان در مدیریت استرس خود باشند و در مقابل موقعیت‌های استرس‌زا ناکام باشند.
۱۱. خطر کردن در فعالیت ها بدون توجه به امنیت شخصی یا امنیت دیگران:
افراد با ADHD ممکن است به دلیل بی توجهی به امنیت شخصی خود یا دیگران، خطر کردن در فعالیت ها را پذیرفته و به مشکلاتی برخورد کنند.
نحوه تشخیص ADHD
تشخیص اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) بر اساس تاریخچه پزشکی، ارزیابی رفتاری، و ارزیابی شناختی انجام می‌شود. در اینجا به برخی از روش‌های تشخیص ADHD اشاره می‌کنیم:
۱. مصاحبه با بیمار:
پزشک می‌تواند با بیمار و افراد نزدیک به او در مورد علائم و نشانه‌های ADHD، تاریخچه بیماری، و عوامل محیطی صحبت کند.
۲. ارزیابی رفتاری:
برخی از ارزیابی‌های رفتاری شامل پرسشنامه‌ها و مقیاس‌هایی است که به پزشک کمک می‌کند تا علائم ADHD را تشخیص دهد. برخی از مقیاس‌های رفتاری شامل مقیاس Conners و سیستم ارزیابی رفتاری پزشکی (CBRS) است.
۳. ارزیابی شناختی:
برخی از ارزیابی‌های شناختی شامل آزمون‌هایی است که عملکرد شناختی بیمار را اندازه‌گیری می‌کنند. این آزمون‌ها شامل آزمون ماتریس رایانه‌ای (CPT)، آزمون دقت محیطی (TEA) و آزمون‌های انجام چند کار همزمان (MOT) است.
4. بررسی مشکلات مرتبط با ADHD:
پزشک ممکن است بررسی مشکلات مرتبط با ADHD شامل مشکلات خواب، اضطراب، افسردگی و مشکلات رفتاری دیگر را نیز در نظر بگیرد.
۵. ارزیابی دیگر علت‌های ممکن:
پزشک ممکن است علل دیگری که ممکن است باعث علائم مشابه ADHD شوند، مانند اختلال اضطراب، اختلالات خلقی، و اختلالات عصبی مانند اختلال بیش فعالی و نارسایی توجه (BPD) را نیز بررسی کند.
به طور کلی، تشخیص ADHD نیازمند ارزیابی دقیق و جامعی است که با توجه به علائم و نشانه‌های بیمار تعیین می‌شود. بهترین راه برای تشخیص ADHD، مشاوره با پزشک متخصص در این حوزه است.
عوارض ADHD
افراد مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) ممکن است با عوارض مختلفی روبرو شوند، شامل:
۱. مشکلات تحصیلی:
افراد مبتلا به ADHD معمولاً با مشکلات تحصیلی روبرو می‌شوند. آنها ممکن است دچار مشکلاتی مانند عدم تمرکز، فراموشی و ناتوانی در مدیریت زمان باشند.
۲. مشکلات انضباطی:
افراد مبتلا به ADHD معمولاً دارای مشکلات انضباطی هستند، مانند عدم توانایی در کنترل خشم، تندروی، و خودکشی.
۳. افزایش خطر برای مصرف مواد مخدر:
افراد مبتلا به ADHD با خطر بالاتری برای مصرف مواد مخدر و الکل روبرو هستند. این ممکن است به دلیل نیاز آنها به تحرکات و ماجراجویی باشد.
۴. کاهش اعتماد به نفس:
افراد مبتلا به ADHD ممکن است از اعتماد به نفس کمتری برخوردار باشند و احساس کنند که در زندگی شخصی و اجتماعی خود شکست خورده‌اند.
۵. مشکلات ارتباطی:
افراد مبتلا به ADHD ممکن است مشکلاتی در برقراری ارتباطات اجتماعی داشته باشند، مانند گفتگو نامنظم و قطع کردن حرف دیگران.
عوارض عدم درمان ADHD
۱- مشکلات یادگیری:
افراد مبتلا به ADHD ممکن است با مشکلات یادگیری روبرو شوند، مانند نداشتن توانایی در برقراری ارتباط مؤثر با دیگران، عدم توجه به جزئیات و ناتوانی در حل مسائل.
۲- اضطراب و نگرانی:
عدم درمان ADHD ممکن است باعث ایجاد اضطراب و نگرانی در فرد شود، به خصوص به دلیل رفتارهای قبلی و تجربه‌های منفی.
۳- نا امیدی و تحریک پذیری:
همچنین، عدم درمان ADHD می‌تواند باعث احساس ناامیدی، تحریک پذیری زیاد و مشکلات روانی دیگری شود.
۴- بروز اختلال سرپیچی:
افراد مبتلا به ADHD ممکن است دچار اختلال سرپیچی (ODD) شوند که با مخالفت و عدم اطاعت نسبت به دیگران همراه است.
۵- افسردگی:
عدم درمان ADHD می‌تواند باعث بروز افسردگی شدید و مشکلات روانی دیگری شود.
۶- سندرم تورت:
در برخی موارد، عدم درمان ADHD ممکن است باعث بروز سندرم تورت شود که با حرکات غیرارادی و عصبی همراه است.
درمان ADHD
1. بیوفیدبک (Biofeedback):
این روش به منظور کاهش علائم ADHD مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، با استفاده از تجهیزات الکترونیکی، فعالیت‌های بدنی فرد مثل ضربان قلب، تنفس، و سطح استرس و تنش اندازه‌گیری و نمایش داده می‌شود. فرد با دقت به نمایشگر توجه کرده و با تمرکز بر روی فعالیت‌های خود، سعی در کنترل و بهبود آنها دارد. این روش می‌تواند بهبود تمرکز و کنترل حرکتی فرد را فراهم کند.
2. نوروفیدبک (Neurofeedback):
این روش نیز برای کاهش علائم ADHD مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، با استفاده از تجهیزات الکترونیکی، فعالیت‌های مغزی فرد مثل فعالیت‌های موج alpha و theta اندازه‌گیری و نمایش داده می‌شود. فرد با دقت به نمایشگر توجه کرده و با تمرکز بر روی فعالیت‌های خود، سعی در کنترل و بهبود آنها دارد. این روش می‌تواند بهبود تمرکز و کنترل حرکتی فرد را فراهم کند.
3. آموزش های روانی (Psychoeducation):
این روش شامل آموزش فرد در مورد علائم و عوارض ADHD، تاثیرات آن بر زندگی روزمره، و راه‌های مدیریت و کنترل علائم است.
4. روش رفتار درمانی (Behaviour therapy):
در این روش، از تمریناتی برای کنترل رفتارهای ناپسند و تقویت رفتارهای مطلوب استفاده می‌شود. هدف این روش، بهبود تمرکز و کنترل حرکتی فرد است.
۵. تعلیم والدین:
این روش مربوط به آموزش والدین در مورد ADHD و راه‌های مدیریت رفتار فرزندان است. هدف این روش، بهبود روابط خانوادگی و کاهش عوارض ADHD است.
۶. آموزش مهارت‌های اجتماعی:
این روش شامل آموزش مهارت‌هایی مانند مدیریت خشم، افزایش اعتماد به نفس، و بهبود ارتباطات اجتماعی است.
7. روش درمان شناختی رفتاری (CBT):
در این روش، از تمریناتی برای تغییر الگوهای منفی در فکر و رفتار فرد استفاده می‌شود. هدف این روش، بهبود تمرکز و کنترل حرکتی فرد است.
۸. درمان دارویی:
درمان دارویی نیز می‌تواند در کنترل علائم ADHD مؤثر باشد، به خصوص در موارد شدیدتر. داروهای استفاده شده برای درمان ADHD شامل محرک‌های سیستم عصبی مرکزی (مانند ریتالین و آمفتامین) و داروهای غیرمحرک (مانند atomoxetine و guanfacine) هستند.
داروهایی که معمولاً برای درمان نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) استفاده می‌شوند عبارتند از:
1- متیل‌فنیدات (Methylphenidate):
این دارو از محرک‌های سیستم عصبی مرکزی است و برای کنترل علائم ADHD مؤثر است. این دارو با افزایش سطح دوپامین در مغز، بهبود تمرکز و کنترل حرکتی فرد را فراهم می‌کند. متیل‌فنیدات به صورت قرص و کپسول تجویز می‌شود و در دوزهای مختلف موجود است.
2- دگزامفتامین (Dexmethylphenidate):
این دارو نیز یک محرک سیستم عصبی مرکزی است که برای کنترل علائم ADHD استفاده می‌شود. دگزامفتامین با افزایش سطح دوپامین در مغز، بهبود تمرکز و کنترل حرکتی فرد را فراهم می‌کند. این دارو به صورت قرص تجویز می‌شود و در دوزهای مختلف موجود است.
3- لیزدگزامفتامین (Lisdexamfetamine):
این دارو نیز یک محرک سیستم عصبی مرکزی است که برای کنترل علائم ADHD استفاده می‌شود. لیزدگزامفتامین با افزایش سطح دوپامین در مغز، بهبود تمرکز و کنترل حرکتی فرد را فراهم می‌کند. این دارو به صورت قرص تجویز می‌شود و در دوزهای مختلف موجود است.
4- اتموکستین (Atomoxetine):
این دارو یک داروی غیرمحرک است که برای درمان ADHD استفاده می‌شود. این دارو با افزایش سطح نوراپی‌نفرین در مغز، بهبود تمرکز و کنترل حرکتی فرد را فراهم می‌کند. این دارو به صورت کپسول تجویز می‌شود و در دوزهای مختلف موجود است.
5- گوانفاسین (Guanfacine):
این دارو یک داروی غیرمحرک است که برای کنترل علائم ADHD استفاده می‌شود. گوانفاسین با افزایش سطح نوراپی‌نفرین در مغز، بهبود تمرکز و کنترل حرکتی فرد را فراهم می‌کند. این دارو به صورت قرص تجویز می‌شود و در دوزهای مختلف موجود است.
به طور کلی، در انتخاب داروی مناسب برای درمان ADHD، بهتر است با پزشک متخصص در این حوزه مشورت کرده و دارویی را که بیشترین اثربخشی و کمترین عوارض جانبی را دارد، انتخاب کنید. همچنین باید در نظر داشت که داروهای درمان ADHD تنها بخشی از درمان این اختلال هستند و باید همراه با روش‌های درمان دیگر مانند روش‌های روانشناختی و آموزشی استفاده شوند. همچنین باید داروها را به دقت و به مدت زمان مشخص شده توسط پزشک مصرف کرد و در صورت بروز عوارض جانبی به پزشک معالج خود اطلاع داد.
